Thalès de Milet hay theo phiên âm tiếng Việt là Ta-lét (tiếng Hy Lạp: Θαλῆς ὁ Μιλήσιος; khoảng 624 TCN – khoảng 546 TCN), là một triết gia, một nhà toán học người Hy Lạp sống trước Socrates, người đứng đầu trong bảy nhà hiền triết của Hy Lạp. Ông cũng được xem là một nhà triết gia đầu tiên trong nền triết học Hy Lạp cổ đại, là "cha đẻ của khoa học". Tên của ông được dùng để đặt cho một định lý toán học do ông phát hiện ra.
Mặc dù chúng ta biết rằng Thales sinh ra và sống tại Miletus, trên bờ biển của những vùng bây giờ thuộc Thổ Nhĩ Kỳ, chúng ta biết rất ít về cuộc sống của ông. Không có bất kỳ tác phẩm nào của ông, nếu thực sự ông có soạn ra, còn sót lại. Tuy nhiên, danh tiếng của ông như là một trong những nhà tư tưởng Hy Lạp quan trọng thời kỳ đầu dường như rất xứng đáng, và ông được đề cập chi tiết bởi cả Aristotle và Diogenes Laertius, người viết tiểu sử của các nhà triết học Hy Lạp cổ đại vào thế kỷ thứ 3.
Những bằng chứng cho thấy là một nhà triết học Thales đã tích cực tham gia chính trị và là một thương gia thành đạt. Người ta thường hay kể câu chuyện sau đây về Thales: theo quan sát, Thales suy luận cụ thể điều kiện thời tiết, mà không cầu khẩn với các vị thần, dẫn đến một vụ mùa tốt. Bằng việc dự đoán năng suất cao của ô liu trong một năm, ông cho biết đã mua tất cả các dụng cụ ép ô liu ở địa phương, sau đó thu lợi bằng cách cho thuê chúng để đáp ứng nhu cầu gia tăng.
Ông được cho là đã đi du lịch rộng rãi trên khắp miền đông Địa Trung Hải, và trong khi đến thăm Ai Cập, ông đã học được hình học ứng dụng (practical geometry) mà đã trở thành cơ sở lập luận suy diễn của ông. Tuy nhiên, trên tất cả Thales là một người thầy đầu tiên của các triết gia phái Milesian. Anaximander, học trò của ông đồng thời mở rộng các giả thuyết khoa học của ông, và lần lượt trở thành cố vấn cho Anaximenes, người được cho là đã dạy nhà toán học Pythagoras.
Trong thời kỳ cổ đại (khoảng giữa thế kỷ thứ 8-6 TCN), các dân tộc của bán đảo Hy Lạp dần dần sắp xếp vào một nhóm các thành bang. Họ đã phát triển một hệ thống thứ tự các chữ cái cũng như sự khởi đầu của những gì được công nhận là triết học phương Tây. Nền văn minh trước đây đã dựa vào tôn giáo để giải thích hiện tượng trong thế giới xung quanh họ; cho đến lúc này một hạt giống mới của các nhà tư tưởng đã nảy chồi, những người đã cố gắng tìm kiếm lời giải thích hợp lý và tự nhiên.
Người đầu tiên trong số những nhà tư tưởng khoa học mới mà chúng ta biết được là Thales thành Miletus. Không còn tác phẩm sót lại nào của ông nhưng chúng ta biết rằng ông đã nắm bắt tốt hình học và thiên văn học, và được cho là đã dự đoán nhật thực toàn phần của mặt trời vào khoảng năm 585 TCN. Tư duy thực tế này (practical turn of mind) lần lượt khiến ông tin rằng các sự kiện trên thế giới không phải do sự can thiệp siêu nhiên, nhưng do tự nhiên gây ra mà lý luận và sự quan sát sẽ cho biết.
Chất nền cơ bản
Thales cần thiết lập một nguyên lý đầu tiên để từ đó mà làm việc, vì vậy ông đặt ra câu hỏi, “Chất liệu cơ bản của vũ trụ là gi?”. Ý tưởng cho rằng tất cả mọi thứ trong vũ trụ có thể được tinh giản (reduce) đến mức tận cùng (ultimately) với một chất duy nhất là lý thuyết của “nhất nguyên luận”, Thales và những người theo ông là những người đầu tiên đề xuất “nhất nguyên luận” trong triết học phương Tây.
Lý do Thales cho rằng các chất liệu cơ bản của vũ trụ phải là một cái gì đó mà trong đó tất cả mọi thứ khác có thể được hình thành, cũng như cần thiết cho cuộc sống và có khả năng chuyển động và do đó biến đổi. Ông nhận xét rằng nước rõ ràng là cần thiết để duy trì mọi dạng sống, nó di chuyển và thay đổi, mang các hình thức khác nhau - từ dạng lỏng đến rắn và hơi. Vì vậy, Thales kết luận rằng vạn vật, bất kể các đặc điểm rõ ràng của nó, phải có nước ở một số giai đoạn chuyển đổi.
Thales cũng lưu ý rằng tất cả các vùng đất rộng dường như đi đến một kết thúc tại mép nước. Từ điều này ông suy luận rằng toàn bộ đất phải được thả nổi trên một chiếc “giường” nước (bed of water), mà từ đó nó đã xuất hiện. Khi xảy ra bất cứ điều gì gây ra gợn sóng hoặc chấn động trong giường nước này, Thales cho rằng, chúng ta kinh nghiệm chúng như là động đất.
Tuy nhiên, sự thú vị trong chi tiết các giả thuyết của Thales là chúng [các giả thuyết này] không phải là lý do chính giải thích tại sao ông được xem là một nhân vật quan trọng trong lịch sử triết học. Tầm quan trọng thực sự của ông là ở chỗ ông là nhà tư tưởng đầu tiên được biết đến đã tìm kiếm trong tự nhiên câu trả lời hợp lý cho các câu hỏi cơ bản, chứ không gán cho các đối tượng và các sự kiện các ý tưởng bất chợt của các vị thần thất thường. Bằng cách làm như vậy, ông và các nhà triết học sau này của phái Milesia đặt nền móng cho khoa học tương lai và tư tưởng triết học xuyên suốt thế giới phương Tây.
» Tin mới nhất:
» Các tin khác: